فرصت های کلانشهری برای توسعه اقتصادی

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، دکتر حسین محمدپورزرندی رئیس انجمن علمی اقتصاد شهری ایران در یادداشتی در روزنامه دنیای اقتصاد با عنوان « راز اقتصادی کلان شهرهای جهان» نوشت: روند شتابان شهری شدن جمعیت جهان همچنان ادامه دارد. در سال ۱۹۵۰ تنها یک سوم جمعیت جهان در شهرها زندگی می کردند اما در سال ۲۰۱۵، بیش از نیمی از جمعیت جهان، شهرنشین شده و پیش بینی می شود که در سال ۲۰۵۰، دوسوم جمعیت جهان، شهرنشین باشند. اما شهرنشینی جدید مختصات و ویژگی های خاص خود را دارد که یکی از این مشخصه ها موضوع کلان شهرها هستند.

   بنا بر آمارها در سال ۱۹۰۰ میلادی تنها ۱۳ ناحیه کلان شهری بالای یک میلیون نفر جمعیت در جهان وجود داشته است و این در حالی است که در بدو ورود به قرن بیست و یکم، جهان شاهد بیش از ۳۰۰ ناحیه کلان شهری با جمعیت بیش از یک میلیون نفر بوده است و هم اکنون ۳۷ شهر بزرگ در جهان با جمعیت بالای ۱۰ میلیون نفر وجود دارد.

    امروزه افزایش تعداد کلان شهرها و میزان اثرگذاری آنها در حوزه های مختلف به شکلی است که می توان از انقلاب کلان شهری در جهان سخن به میان آورد. اکنون بعد از دولت – ملت ها، کلان شهرها و مناطق کلان شهری مهمترین واحدهای جغرافیایی برای فعالیت های اقتصادی هستند. در سراسر جهان و با هر الگوی اقتصادی، بیش از نیمی از درآمد ملی کشورها در مناطق کلان شهری تولید می شود. این آمار از ۵۵ درصد در کشورهای در حال توسعه تا ۸۵ درصد در کشورهای توسعه یافته در تغییر است.

    کلان شهرها چه فقیر و چه غنی، چه در کشورهای رو به توسعه و چه در کشورهای پیشرفته دارای یک تشابه هستند و آن اینکه بیش از درصد جمعیت خود، در تولید ناخالص ملی کشورها نقش دارند. در کشورهایی که میزان شهرنشینی آنها ۳۲ درصد است، شهرها و مناطق کلان شهری ۵۵ درصد GDP را تولید می کنند و در کشورهای با درآمد متوسط با سهم جمعیت شهری ۵۰ درصد کلان شهرها ۷۳ درصد تولید ناخالص ملی را در اختیار دارند. در کشورهای پیشرفته نیز با جمعیت شهرنشین ۷۹ درصد، بالغ بر ۸۵ درصد تولید ناخالص ملی مربوط به کلان شهرها است.

    به لحاظ مصداقی نیز ۱۰ کلان شهر بزرگ جهان که تنها ۶/ ۲ درصد جمعیت جهان را به خود اختصاص می دهند بیش از ۲۱ درصد فعالیت های اقتصادی را در بر می گیرند و ۵۰ منطقه کلان شهری بزرگ که تنها ۷ درصد جمعیت جهان را شامل می شوند نزدیک به ۴۰ درصد فعالیت های اقتصادی در جهان را به خود اختصاص می دهند. همچنین ۶۰ کلان شهر بالای پنج میلیون نفری جهان که حدود ۱۰ درصد جمعیت کل جهان را شامل می شوند بیش از یک سوم فعالیت های اقتصادی جهان را در خود جای داده اند که همه این آمارها حاکی از اهمیت اقتصادی و نقش پررنگ کلان شهرها در جهان امروز است.

    بزرگ ترین منطقه کلان شهری دنیا از نظر فعالیت های اقتصادی، توکیو- یوکوهاما است که تولید اقتصادی تقریبا ۲ تریلیون دلاری دارد. نیویورک و منطقه کلان شهری کوبه – اوزاکا، ناگویا، شیکاگو نیز دیگر مناطق بزرگ به لحاظ فعالیت های اقتصادی هستند. در منطقه آسیا نیز مناطق کلان شهری به خصوص در آسیای شرقی پراکنده شده اند جایی که علاوه بر توکیو، مناطق کلان شهری دیگری همچون سئول، بانکوک، گوانگژو –هنگ کنگ و سنگاپور قرار دارند. ۱۰ منطقه کلان شهری در آسیا ۱۳درصد فعالیت های اقتصادی جهان را در اختیار دارند در حالی که تنها ۲ درصد از جمعیت جهان را شامل می شوند.

    یکی از مهم ترین دلایل موفقیت کلان شهرها از منظر اقتصادی این است که آنها گلوگاه های تولید دانش و نوآوری هستند. مناطق کلان شهری افراد را با تمام مهارت ها و تجاربشان در مغناطیس خود جذب می کنند. تمرکز جغرافیایی مردم و مهارت ها و خلاقیت هایشان فرصت بی نظیر و شرایط منحصربه فردی را برای مناطق کلان شهری فراهم می کند. در اثر همین فرآیند، صنایع جدید برپا می شوند، سرعت انتشار نوآوری افزایش می یابد و فناوری های پیشرفته با بهره وری بالابه کار گرفته می شوند. بنابراین می توان گفت کلان شهرها در جهان امروز یک جریان مداوم و پیوسته از خلاقیت و نوآوری را به راه می اندازند و به عنوان مراکز، اقتصاد، تکنولوژی، فرهنگ، تفریح و اوقات فراغت آموزش و پژوهش، بازار کار و حمل و نقل و تجارت عمل می کنند.

    از طرفی دیگر کلان شهرها به خصوص کلان شهرهای کشورهای در حال توسعه مکان مناسب و فضایی مساعد برای سرمایه گذاری هستند. طبق آمارها حل مشکل مسکن، زیرساخت ها و تاسیسات شهری در کلان شهرهای کشورهای در حال توسعه تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۳/ ۶ تریلیون دلار سرمایه گذاری نیاز دارد.

    به نظر می رسد پدیده کلان شهر واقعیتی عینی است که باید آن را پذیرفت و برای توسعه آن بسته به چارچوب اقتصادی – سیاسی ملی و بین المللی برنامه ریزی کرد. نکته مهم در ارتباط با توفیق کلان شهرها در عرصه اقتصاد ملی و جهانی، دارا بودن استراتژی اقتصادی است و یکی از نکات کلیدی در مبحث مدیریت یا حکمروایی خوب شهری بحث تدوین استراتژی اقتصادی کلان شهر است.

    مدیریت خوب شهری باید با تلفیق بخش های دولتی، خصوصی و مدنی سازوکاری را تدوین کند که منافع، علایق و سلایق همه گروه ها را لحاظ کرده، به شکل یکپارچه درآورده و به صورت یک میثاق نامه تعهدآفرین ارائه کند. چنین مدیریتی می تواند در مواقع بحران اقتصادی وارد عمل شده و حیات اقتصادی شهر را نجات دهد. مثال خوب در این زمینه شهر بارسلون است که در دهه ۱۹۷۰ با بحران بیکاری و رکود مواجه شد، اما مدیریت شهری با پیشنهاد میزبانی بازی های المپیک ۱۹۹۲ به عنوان یک کاتالیزور و محرک اقتصادی، به شهر رونق دوباره بخشید.

    مدیریت تحول آفرین باید در کلان شهرها قادر باشد چشم انداز اقتصادی گسترده و روشنی را در شرایط ویژه طراحی کند. برای این کار تمایل مردم به مشارکت بسیار مهم است. مردم و همه ذی نفعان باید به مدیریت شهری اعتماد و اعتقاد داشته باشند و از اینکه استراتژی اقتصادی شهر منابع آنها را لحاظ خواهد کرد اطمینان خاطر داشته باشند. در چنین شرایطی حکمروایی مطلوب شهری محقق خواهد شد و یک کلان شهر می تواند در عرصه ملی و جهانی عرض اندام کند.