پایانی بر سکونتگاه های خوابگاهی

 به گزارش پایگاه اطلاع رسانی انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، این روزها خبرهایی به گوش می رسد که نشان می دهد سنگ بنای احداث ۱۰ شهر جدید  که به نسل دومیها شهرت یافته اند در حاشیه خلیج فارس و عمان مانند اطراف چابهار، منطقه جاسک، منطقه عسلویه و استان هرمزگان زده شده و فراخوان هایی نیز برای جذب سرمایه گذار داخلی وخارجی  توسط مراجع رسمی داده شده است . شهرهای جدید که نسل نو شهرهای ایران لقب گرفته اند قرار است در مناطق مرکز کشور دایر شوند،شهرهای جدید مانند حورا در همدان، پرنیان در قم، شهر خوارزمی در شریف آباد تهران، ایوانکی در استان سمنان و شهر گردشگری توسان در استان مازندران، شهرهایی هستند که شرکت عمران شهرهای جدید روی آنها مطالعه می کند.

اما در حالی ساخت شهرهای جدید با تاکید بر ناکارآمدی شهرهای جدید دولت قبل در دستور کار وزارت راه وشهرسازی  دولت یازدهم قرار گرفته  است که این وزارتخانه با انتشار نتایج یک تحقیق دانشگاهی از وضعیت شهرهای جدید نسل اول کشور از خالی ماندن ۷۰ درصد ظرفیت جمعیت پذیری در شهرهای جدید به «واسطه فرار جمعیتی» و «سکونت‌گریزی»  خبر داده و تاکید می کند۷۱ درصد از ساکنان شهرهای جدید در این پژوهش تمایل به جابه‌جایی از شهر جدید و تغییر محل زندگی در صورت توانمندی مالی در آینده را عنوان کرده‌اند. به این معنی است  که ساکنین شهرهای جدید هر زمان از توانایی مالی کافی برای جابه‌جایی و تامین مسکن برخوردار شوند به مجموعه شهری مادر بازگشت خواهند کرد.

درواقع سکونت‌گریزی از شهرهای جدید با حجم قابل توجهی از خانه‌های خالی در شهرهای جدید آغاز شده و رضایتمندی تنها ۶.۶ درصد از ساکنان فعلی ۸ شهر جدید مورد مطالعه از محل سکونت فعلی خود در شهرهای (پرند، پردیس، بهارستان، مجلسی، فولاد شهر، گلبهار، مهاجران، سهند و صدرا، در پنج استان اصفهان، تهران، فارس، تبریز و مرکزی)  گزارش شده که از آن می توان تعبیر به شهرمردگی کرد.

ساخت شهرهای سکونت گاهی کافی است!

با این وجود کارشناسان شهری معتقدند ساخت شهرهای جدید در حالیکه شهرهای فعلی با مشکلات زیادی دست وپنجه نرم می کنند وبه قولی روبه ور شکستگی می روند چه ضرورتی دارد?

استاد دانشگاه خوارزمی می گوید : هرچند با ساخت شهرهای جدید که در دستور کار وزارت مسکن وشهر سازی قرار گرفته مخالفت جدی ندارم اما اعتقاد دارم مکانهای جغرافیایی با سایقه سکونتگاههایی و دارای هویت، اولویت سرمایه گذاری بیشتری نسبت به شهرهای جدید دارند.  بررسی ها نشان می دهد تجربه شهرسازی در ایران چندان موفق نبوده و همه آنها پیش از تعریف کارکرد اقتصادی با هدف پوشش سرریز جمعیتی و نقش خوابگاهی احداث شده است . به نظر می رسد بازنگری در برنامه ریزی و ساخت شهرهای جدید در کشور الزامی است. اعتقاد دارم در برخی از مناطق کشور ساخت شهرهای جدید لزومی نداشته و شهرهای کوچکی بوده اند که با برنامه ریزی علمی می توانستیم از آنها بهربرداری بهتری در چارچوب جذب جمعیت کلان شهرهای کشور داشته باشیم. متاسفانه وزارت مسکن و شهرسازی بسیاری از شهرهای کوچک و متوسط، روستا – شهرها و روستاهای در حاشیه شهرهای بزرگ را فراموش کرده و امروزه آنها رشد بی قواره ای کرده اند و به مناطق حاشیه نشین و مسئله دار کشور تبدیل شده اند.

دکتر علی موحد معتقد است: تمام شهرهای جدید خوابگاهی بوده و شهر جدید در چارچوب مجموعه شهری تعریف نشده است لذا ارتباط شهرجدید با کلانشهرها منطقی برفرار نشده  و حتی دسترسی آنها به شهرهای اصلی دیده نشده است. جالب اینکه بیش از ۲۰ سال از تاسیس شهرهای جدید تهران می گذرد اما هنوز خط مترو آنها افتتاح و شروع به کار نکرده است و خدمات ارائه شده در آنها چندان تناسبی با نیازهای شهروندان و ساکنین آن ندارد.

این استاد دانشگاه با اشاره به تعریف شهرهای موفق می گوید : تنها شهرهایی که با تعریف جنبه های اقتصادی و اجتماعی ساخته شده اند و بواسطه شکل گیری فعالیتها ماهیت شهری پیدا کرده اند موفق بوده اند. مانند فولاد شهر و شاهین شهر . اما بسیاری از شهرهای جدید نظیر هشتگرد ،پرند ، مجلسی، پردیس ، گلبهار و ... شهرهای جدید کشور  فاقد چنین کارکردهایی هستند و هنوز نتوانسته اند از ماهیت خوابگاهی خارج شوند .

بررسی ها نشان می دهد اقتصاد شهرهای جدید ایران مدتهاست میل به ورشکستگی گذاشته و اگر تلاتم تورم و بورس بازی زمین و مسکن در کشور نبود ورشکستگی آنها بیشتر نمایان می شد.  در چنین شرایط نافرجامی ساخت شهرهای جدید با جذب سرمایه گذاری داخلی یا خارجی چقدر می تواند به نفع اقتصاد شهری ایران باشد؟

کارشناس جغرافیا و برنامه ریزی شهری با اشاره به وضعیت اقتصادی شهرهای ایران تاکید می کند: تجربه نشان داده مدیریت شهری ظرفیت سرمایه گذاری های جدید را ندارد و اقتصاد شهری امروز با چالشهای زیادی دست وپنجه نرم می کند که برای پاسخ به آن باید راه حلهای جداگانه ای اندیشید.

دکتر علی موحد ادامه می دهد: از سوی دیگر سیستم برنامه ریزی شهری برای بودجه ریزی ساختار فنی مناسب و شفافی ندارد و به همین دلیل شهرها با مشکلات اقتصادی زیادی روبرو شده اند.

 سعید غدیری کارشناس مسکن شهری نیز می گوید :روند پیچیده تر شدن مسائل شهر و شهرنشینی (به ویژه مسأله مسکن) در سال های اخیر سبب گردید تا سیاستگذاران آمایش زمین های شهری در سطح کشور از اواسط دهه ۶۰ به ایجاد موجی از طرح های آماده سازی زمین و نیز ایجاد شهرهای جدید دست یابند.

وی با اشاره به سیاستهای وزارت راه وشهرسازی ادامه می دهد :شتاب  ایران  برای ساخت شهرهای جدید بقدری زیاد است ،که نمونه آن در میان کشورهای منطقه و کشورهای در حال توسعه کمتر دیده شده است شهرهایی که اهداف ساخت آنها آنچنان پیچیده در بستر شهری فعلی به نظر میرسد که برای آن باید مطالعات جداگانه ای تهیه کرد.

غدیری ادامه می دهد:بی توجهی به محیط زیست در شهرهای فعلی هزینه های مادی ومعنوی زیادی به ایران تحمیل کرده است که با هیچ سامانه آماری قابل محاسبه نیست.

کارشناسان معتقدند نگاهی به تجربه شهرهای جدید در جهان نشان می‌دهد که چنانچه شهرهای جدید دارای کارکرد اقتصادی تجاری مشخص و برنامه‌ریزی شده‌ای باشند بسیار موفق عمل خواهند کرد؛ چنانکه شهر جدید کراولی در انگلستان به یکی از قطب‌های صنعتی بزرگ بین لندن و ساحل جنوبی انگلستان تبدیل شده است و یا شهرهای جدید هنگ‌کنگ مانند توئن مون و شاتین دارای جایگاه تجاری صنعتی برجسته‌ای هستند که این امر جمعیت‌پذیری سریع آن‌ها را میسر کرده است.از دیگر مباحثی که در طراحی شهرهای جدید  باید  مد نظر قرار گیرد ، ملاحظات زیست‌محیطی و توسعه پایدار است؛ چنانچه در انگلستان که خاستگاه باغشهرها است پس از پشت سر گذاشتن سه نسل از شهرهای جدید، امروز اصطلاح زیست‌شهرها (Eco cities) مورد اقبال قرار گرفته و شهرهای جدید را بر این مبنا می‌سازند که به نظر می‌رسد اکثر شهرهای جدید نسل قبلی کشور ما نگاهی زیست محیطی و مبتنی بر توسعه پایدار شهری نداشته‌اند و از نظر پایداری دچار مشکلات عدیده‌ای هستند.

بنابراین با توجه به این مباحث ضرورت آسیب‌شناسی شهرهای جدید فعلی، مقایسه تطبیقی آنها با تجارب موفق و شناخت نقاط ضعف و قوت آنها پیش از اقدام به اجرای نسل دوم این شهرها امری ضروریست.